بیماری SMA آزمایش و غربالگری های تشخیصی

بیماری SMA (اسپینال ماهیچه‌ای) (انگلیسی: Spinal muscular atrophy ) یک بیماری وراثتی نادر است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. SMA به عنوان ناهنجاری ژنتیکی در ژن SMN1 شناخته می‌شود. این بیماری باعث ضعف و کاهش توانایی عضلات است که در نهایت می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی و حرکتی جدی شود.

در بیماران SMA، ژن SMN1 که برای تولید پروتئین موتور نرون‌های حرکتی مورد نیاز است، نقص دارد. این نقص باعث کاهش تولید پروتئین SMN (Survival Motor Neuron) می‌شود که برای حفظ سلامت نرون‌های حرکتی ضروری است. در نتیجه، نرون‌های حرکتی در مغز و نخاع ناحیه جذبی را که عضلات را کنترل می‌کنند، تحت تأثیر قرار می‌گیرند و باعث ضعف و کاهش عملکرد عضلات می‌شوند.

سطوح شدت SMA متناسب با سندروم‌های مختلفی که در بیماران ظاهر می‌شود، متفاوت است. بیماری SMA اغلب در اوایل زندگی شروع می‌شود و می‌تواند در طول زمان تغییر کند. علائم مشترک SMA شامل ضعف عضلانی، کاهش توانایی حرکتی، مشکلات تنفسی، اختلال در عملکرد اعضای داخلی و مشکلات تغذیه‌ای می‌باشد.

اخیراً، درمان‌های جدیدی برای SMA توسعه یافته است که می‌تواند بهبودی در عملکرد عضلات و کاهش پیشرفت بیماری به ارمغان آورد. این درمان‌ها شامل داروهای مهارکننده SMN2، درمان‌های ژنی و درمان‌های سلول‌های بنیادی می‌شوند. مهمترین نکته در درمان SMA تشخیص زودهنگام و شروع درمان در مراحل اولیه بیماری است.

 علائمی که ممکن است در مراحل اولیه بیماری SMA ظاهر شوند

در مراحل اولیه بیماری SMA، علائم ممکن است متفاوت باشند و میزان شدت آنها نیز متغیر است. اما برخی از علائم شایع در مراحل اولیه SMA عبارتند از:

1. ضعف عضلانی: ضعف عضلانی یکی از نشانه‌های اصلی SMA است. این ضعف معمولاً از زمان تولد یا در طی ماه‌های اول زندگی به وضوح مشاهده می‌شود. کودکان مبتلا به SMA معمولاً قادر به نگه داشتن سر خود، جلوگیری از رفتن به جایی، تغییر وضعیت بدن و حتی حرکت دست‌ها و پاها نیستند.

2. کاهش توانایی حرکتی: کاهش توانایی حرکتی نیز در مراحل اولیه بیماری SMA مشاهده می‌شود. کودکان مبتلا به SMA معمولاً نمی‌توانند به‌صورت طبیعی حرکت کنند و ممکن است مشکلاتی در تکان دادن، نشستن، راه رفتن و حتی دست‌کشیدن داشته باشند.

3. مشکلات تنفسی: مشکلات تنفسی در بیماران SMA نیز ممکن است در مراحل اولیه ظاهر شود. ضعف عضلانی در ناحیه تنفسی می‌تواند باعث کاهش قدرت تنفس و مشکلات تنفسی مانند نفس کشیدن سطحی، تنفس سریع و غیرطبیعی شود.

4. مشکلات تغذیه‌ای: ضعف عضلانی می‌تواند تغذیه کودک را نیز تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است کودکان با SMA مشکلاتی در مکیدن، بلعیدن و جذب مواد غذایی داشته باشند که منجر به مشکلات تغذیه‌ای مانند کاهش وزن و رشد نامناسب می‌شود.

مهم است بدانید که علائم SMA ممکن است در هر بیمار متفاوت باشد و بسته به شدت بیماری و نوع SMA متغیر باشد. برای تشخیص دقیق و دریافت مشاوره، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.

آزمایش های رایج برای شناسایی بیماری SMA

برای شناسایی بیماری SMA، از چندین آزمایش مختلف استفاده می‌شود. در زیر، چند آزمایش رایج برای تشخیص بیماری SMA ذکر شده است:

1. آزمایش جداکنندگی ژنتیکی (Genetic Testing): این آزمایش با بررسی نمونه‌های خون یا سایر بافت‌ها مانند نمونه‌های بافتی (مانند بیوپسی عضله) یا نمونه مایع نخاعی، به دنبال نقص در ژن SMN1 می‌گردد. در افراد سالم، دو کپی سالم از ژن SMN1 وجود دارد، در حالی که در افراد مبتلا به SMA، یک کپی نقص دار یا حذف شده از این ژن وجود دارد.

2. آزمایش تعداد کپی ژن SMN1 (SMN1 Copy Number Analysis): در این آزمایش، تعداد کپی‌های سالم ژن SMN1 بررسی می‌شود. افراد سالم معمولاً دو کپی سالم از این ژن دارند، در حالی که افراد مبتلا به SMA معمولاً کپی‌های سالم این ژن را از دست داده‌اند یا تعداد آنها کاهش یافته است.

3. آزمایش SMA1 Protein (SMN1 Protein Analysis): در این آزمایش، سطح پروتئین SMN1 در بیماران مورد بررسی قرار می‌گیرد. افراد مبتلا به SMA معمولاً سطح پروتئین SMN1 کاهش یافته دارند.

4. آزمایش مایع نخاعی (Cerebrospinal Fluid Analysis): این آزمایش معمولاً در صورت شک بیشتر در تشخیص SMA انجام می‌شود. تغییرات در آنالیز مایع نخاعی می‌تواند نشان دهنده وجود بیماری SMA باشد.

ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی  SMA بیماری آﺗﺮوفی ﻋﻀﻼنی ﻧﺨﺎعی

غربالگری برای بیماری SMA (Atypical Spinal Muscular Atrophy) عمدتاً از طریق آزمایش جداکنندگی ژنتیکی صورت می‌پذیرد. این آزمایش به منظور تشخیص موجودیت نقص ژن SMN1 که مسئول بروز بیماری SMA است، استفاده می‌شود. آزمایش جداکنندگی ژنتیکی شامل بررسی تعداد کپی‌های سالم ژن SMN1 در نمونه‌های خون، بافتی، یا مایع نخاعی است.

برای غربالگری SMA، معمولاً در موارد زیر اقدام به آزمایش می‌شود:

1. نوزادان با علائم و نشانه‌های مشکوک: اگر نوزاد علائم ضعف عضلانی، کاهش توانایی حرکتی، مشکلات تنفسی یا مشکلات تغذیه‌ای دارد که مشکوک به بیماری SMA است، آزمایش جداکنندگی ژنتیکی انجام می‌شود.

2. زوج‌هایی که سابقه تولید نوزادان مبتلا به SMA را دارند: اگر در زوج‌هایی که در خانواده سابقه تولید نوزادان مبتلا به SMA وجود دارد، آزمایش جداکنندگی ژنتیکی در همسران و یا بارداران این زوج‌ها در نظر گرفته می‌شود.

3. بارداران با نتایج غربالگری مثبت: در برخی سیستم‌های غربالگری نوزادان، آزمایش SMA به عنوان بخشی از غربالگری می‌تواند در صورتی که نتیجه مثبت باشد، انجام شود.

مهم است بدانید که برای تشخیص نهایی بیماری SMA و تعیین نوع و شدت آن، باید مشاوره و ارزیابی توسط یک پزشک متخصص صورت گیرد.

آزمایش های غربالگری چیست؟مشاوره رایگان و نحوه انجام

پیشگیری از ابتلای نوزادان به بیماری اس ام ای

پیشگیری از ابتلا به بیماری اس ام ای (SMA) در نوزادان در حقیقت به کاهش ریسک انتقال ژنتیکی مسئول بیماری بین اجزای خانواده مرتبط مربوط می‌شود. زیرا SMA به صورت یک اختلال ژنتیکی به نوزادان ارث می‌رسد.

در حال حاضر، یک تست جهت تشخیص حاملگی ژنتیکی SMA در خانواده‌ها وجود دارد که می‌تواند به زوج‌ها کمک کند تا متوجه شوند آیا آن‌ها حامل ژن SMA هستند یا خیر. اگر هر دوی والدین حامل ژن SMA باشند، احتمال داشتن نوزاد مبتلا به بیماری SMA حدود 25 درصد است.

با توجه به اطلاعات بالا، مشاوره ژنتیکی به زوج‌ها که در خصوص تولید فرزندان رویکرد می‌کنند، بسیار مهم است. مشاوره ژنتیکی می‌تواند به آن‌ها در ارزیابی خطر و انتخاب گزینه‌هایی مانند آزمایش تشخیص قبل از بارداری (Prenatal Diagnosis)، آزمایش‌های تشخیص بعد از بارداری (Postnatal Diagnosis) و فرزندی راهنمایی کند که از این بیماری آسیب نبیند.

بنابراین، برای پیشگیری از ابتلا به بیماری SMA در نوزادان، مشاوره ژنتیکی به ویژه در خانواده‌هایی که سابقه SMA در خانواده وجود دارد، بسیار مهم است. این مشاوره می‌تواند به آن‌ها در تصمیم‌گیری در مورد بارداری، تشخیص قبل از بارداری و مراقبت‌های بعد از بارداری کمک کند.

آزمایش آنتی بادی ضد ماهیچه‌ صاف (SMA) و F-actin برای شناسایی SMA

آزمایش آنتی بادی ضد ماهیچه‌ صاف (SMA) و F-actin از جمله آزمایش‌های خونی است که برای تشخیص برخی بیماری‌های اتوایمیونی، به ویژه برخی از نوع‌های بیماری SMA (در حالت‌های خفیف) و بیماری‌هایی که با ایجاد آنتی‌بادی‌های ضد ماهیچه صاف (anti-actin antibody) همراه هستند، استفاده می‌شود.

این آزمایش با استفاده از خون بیمار، آنتی بادی‌هایی که علیه آنتیژن‌های موجود در ماهیچه‌های صاف (actin) و F-actin تولید می‌شوند را شناسایی می‌کند. در صورت وجود آنتی بادی‌های ضد ماهیچه صاف در خون، این ممکن است نشان دهنده وجود بیماری‌هایی مانند بیماری SMA یا بیماری‌های اتوایمیونی دیگر باشد.

نتایج این آزمایش می‌تواند به عنوان یکی از مؤلفه‌ها در تشخیص بیماری‌های مذکور استفاده شود.

انوع بیماری های SMA

بیماری SMA (اسپینال ماهیچه‌ای) یک گروه از بیماری‌های عضلانی و عصبی است که به دلیل اختلال در عملکرد ژن SMN1 ایجاد می‌شود. بیماری SMA در چندین نوع مختلف طبقه‌بندی می‌شود، که از نظر شدت علائم و سن بروز آنها متفاوت هستند. در زیر، انواع اصلی بیماری SMA را بررسی می‌کنیم:

• 1. بیماری SMA نوع 1 (SMA1): همچنین به عنوان بیماری Werdnig-Hoffmann شناخته می‌شود. این نوع SMA شدیدترین و بیشترین شیوع را دارد. علائم آن از بدو تولد یا در سن کودکی ابتدایی ظاهر می‌شوند. افراد مبتلا به SMA1 توانایی حرکتی ندارند، مشکلات تنفسی و خطر ابتلاء به عفونت‌ها بالا است. اکثریت افراد مبتلا به SMA1 قبل از سن 2 سالگی فوت می‌کنند.
• 2. بیماری SMA نوع 2 (SMA2): این نوع SMA نیز به عنوان بیماری Dubowitz شناخته می‌شود. علائم آن معمولاً پس از 6 ماهگی ظاهر می‌شوند. افراد مبتلا به SMA2 قادر به نشستن ولی نمی‌توانند راه رفتن نمایند. این نوع SMA معمولاً باعث مشکلات تنفسی می‌شود و افراد ممکن است نیاز به کمک تنفسی داشته باشند. اما عمر میانگین افراد مبتلا به SMA2 بیشتر از SMA1 است و برخی از بیماران تا دوران بزرگسالی زنده می‌مانند.
• 3. بیماری SMA نوع 3 (SMA3): نیز با نام بیماری Kugelberg-Welander شناخته می‌شود. علائم SMA3 معمولاً در کودکی متوسط ظاهر می‌شوند. افراد مبتلا به SMA3 توانایی راه رفتن دارند، اما ممکن است مشکلات حرکتی و ضعف عضلانی داشته باشند. شدت علائم در SMA3 متغیر است و ممکن است در طول زمان بهبود یا تشدید شوند.
• 4. بیماری SMA نوع 4 (SMA4): این نوع SMA به عنوان یک نوع بالغانه SMA شناخته می‌شود. علائم بیماری معمولاً پس از سنین نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر می‌شوند. افراد مبتلا به SMA4 ممکن است مشکلات حرکتی داشته باشنه ولی توانایی راه رفتن و انجام فعالیت‌های روزمره را دارند. شدت علائم در SMA4 نسبتاً کمتر است و پیشرفت بیماری به طور کلی کندتر است.

مهم است بدانید که این طبقه‌بندی تنها نوعی است که بر اساس شدت علائم و سن بروز آنها انجام می‌شود و هنوز نوع‌های دیگری از بیماری SMA نیز وجود دارند که کمتر شایع هستند.

داروی رایج برای پیشگیری و درمان SMA

در حال حاضر، درمان‌های مورد تایید برای بیماری اس ام ای (SMA) شامل داروی Spinraza (نام ژنریک: nusinersen) و داروی Zolgensma (نام ژنریک: onasemnogene abeparvovec) می‌شوند. این دو دارو برای کاهش علائم و تاخیر در پیشرفت بیماری SMA استفاده می‌شوند، اما هیچکدام از آنها نمی‌تواند بیماری را به طور کامل درمان کند.

• 1. Spinraza (nusinersen): Spinraza یک داروی تزریقی است که به بیماران با SMA از طریق تزریق مایع مغز و نخاع (intrathecal) تجویز می‌شود.  داروی فوق برای افرادی با بیماری SMA نوع 1، 2 و 3 مورد تایید قرار گرفته است. Spinraza به عنوان یک آنتی‌سنس (antisense) عمل می‌کند و به تولید پروتئین SMN2 که تمایز می‌کننده در بیماران SMA است، کمک می‌کند. Spinraza می‌تواند بهبود علائم بیماری را فراهم کند، اما نیاز به تزریق‌های مکرر دارد.
• 2. Zolgensma (onasemnogene abeparvovec): Zolgensma یک درمان ژنتراپی است که از طریق یک تزریق وریدی (intravenous) به بیماران با SMA تجویز می‌شود. این درمان برای بیماران با بیماری SMA نوع 1 تایید شده است. Zolgensma با تزریق یک کپی سالم از ژن SMN1 به سلول‌های بدن، کمک می‌کند تا سطح پروتئین SMN را افزایش دهد و بهبودی در علائم بیماری را ایجاد کند. یک بار تزریق Zolgensma ممکن است کافی باشد ولی نیاز به مطالعات بیشتر دربارهٔ اثربخشی و بلندمدت آن وجود دارد.

مهم است که برای درمان و پیشگیری از بیماری SMA، با پزشکان و تیم درمانی مراجعه کنید. آنها می‌توانند بر اساس شدت بیماری و وضعیت هر فرد، درمان مناسب را تعیین کنند و راهنمایی لازم را ارائه دهند.

در تاریخ نگارش این مقاله تحقیقات و توسعه در زمینه درمان‌های SMA همچنان در حال ادامه است و در آینده ممکن است درمان‌های جدیدی معرفی شوند.

مشاوره ژنتیک آزمایشگاه صدر 0414148