بیماری سالک یا بیماری لیشمانیوز (Leishmaniasis) یک بیماری پوستی عفونی است که توسط انگل لیشمانیا ایجاد می‌شود. انگل های لیشمانیا از طریق گزش پشه خاکی آلوده به بدن انسان منتقل می‌شوند. سالک به دو نوع جلدی و احشایی تقسیم می‌شود. در نوع جلدی، زخم‌هایی روی پوست ایجاد می‌شود که ممکن است به تدریج بزرگ و چرکی شوند.
در نوع احشایی، این انگل‌ها به اندام‌های داخلی مانند کبد و طحال حمله می‌کنند و باعث ایجاد علائمی مانند تب، کاهش وزن و ضعف می‌شوند. سالک بیشتر در مناطق گرم و مرطوب رایج است. برای پیشگیری از این بیماری، استفاده از پوشش مناسب و دفع حشرات ضروری است. درمان سالک با داروهای ضد انگلی و مراقبت‌های پوستی انجام می‌شود.
علت و علائم بیماری سالک چیست؟
علت اصلی بیماری سالک، عفونت ناشی از انگل‌های لیشمانیا است که از طریق نیش پشه خاکی آلوده به بدن انسان منتقل می‌شود. پشه‌های خاکی در مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیر زندگی می‌کنند و به‌ویژه در محیط‌های روستایی یا مناطقی با بهداشت پایین شایع هستند.
بیماری سالک بسته به نوع آن (جلدی یا احشایی) متفاوت است. در نوع جلدی، زخم‌های کوچک، قرمز و بدون درد در ناحیه گزش ایجاد می‌شوند که به مرور زمان بزرگ شده و ممکن است چرکی شوند. این زخم‌ها معمولاً در صورت، دست‌ها یا پاها دیده می‌شوند. در نوع احشایی، علائم عمومی‌تری مانند تب طولانی، کاهش وزن، ضعف شدید، تورم کبد و طحال مشاهده می‌شود.
بیماری سالک میتواند به مرور زمان باعث تخریب بافت‌ها شود و نیاز به درمان سریع و مراقبت دارد.
علائم بیماری سالک
علائم بیماری سالک بسته به نوع آن (جلدی، مخاطی یا احشایی) متفاوت است. در نوع جلدی، شایع‌ترین شکل بیماری، ابتدا یک یا چند زخم کوچک و بدون درد در محل نیش پشه خاکی ظاهر می‌شود. این زخم‌ها به تدریج بزرگ‌تر می‌شوند و ممکن است مرکز آن‌ها دچار فرورفتگی و گاهی چرکی شود. این زخم‌ها اغلب روی صورت، دست‌ها یا پاها ظاهر می‌شوند و اگر درمان نشوند، می‌توانند مدت‌ها باقی بمانند و پس از بهبود، جای زخم یا اسکار دائمی به جا بگذارند.
در نوع مخاطی، که کمتر شایع است، انگل به مخاط دهان، بینی یا حلق حمله می‌کند و باعث ایجاد زخم‌ها و تخریب بافت‌های این نواحی می‌شود. این نوع میتواند مشکلات تنفسی و بلع ایجاد کند.
در نوع احشایی که خطرناک‌تر است، انگل به اندام‌های داخلی مانند کبد، طحال و مغز استخوان حمله می‌کند. علائم این نوع شامل تب طولانی‌مدت، کاهش وزن شدید، ضعف، کم‌خونی، و تورم کبد و طحال است. این نوع بیماری اگر درمان نشود، میتواند تهدیدی جدی برای زندگی باشد.
کدام افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری سالک هستند؟
افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری سالک معمولاً کسانی هستند که در مناطق گرمسیر، نیمه‌گرمسیر یا مناطق روستایی با شرایط بهداشتی پایین زندگی می‌کنند یا به این مناطق سفر می‌کنند. این بیماری در مناطق خاورمیانه، آفریقا، آسیای جنوبی و بخش‌هایی از آمریکای جنوبی و مرکزی بیشتر شایع است. کسانی که در نزدیکی جنگل‌ها، مزارع، و مناطقی که پشه خاکی فعالیت می‌کند زندگی یا کار می‌کنند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
افرادی که به دلیل شرایط کاری یا نظامی مدت طولانی در این مناطق به سر می‌برند، مانند کشاورزان، کارگران معدن، یا سربازان، بیشتر در معرض گزش پشه خاکی آلوده هستند. همچنین، افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران مبتلا به بیماری HIV یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند، به‌طور ویژه مستعد ابتلا به نوع احشایی و شدیدتر این بیماری هستند.
حفظ بهداشت محیط، استفاده از پوشش مناسب و دفع حشرات از راه‌های مهم پیشگیری است.
آیا بیماری سالک از حیوانات خانگی نظیر سگ و گربه میتواند انتقال یابد؟
بله، بیماری سالک میتواند از طریق حیوانات به انسان منتقل شود و به‌صورت مستقیم از سگ یا گربه میتواند به انسان منتقل شود. سگ‌ها یکی از مخازن مهم انگل لیشمانیا هستند و در برخی مناطق، این حیوانات می‌توانند عامل گسترش بیماری باشند. انگل لیشمانیا در بدن سگ‌ها زندگی می‌کند و هنگامی که پشه خاکی این حیوانات را نیش می‌زند و سپس انسان را نیش می‌زند، میتواند انگل را به انسان منتقل کند.
بنابراین، در مناطق بومی سالک، کنترل جمعیت حیوانات مخزن مانند سگ‌ها و محافظت در برابر گزش پشه خاکی از راه‌های مهم پیشگیری از بیماری است. اما توجه داشته باشید که گربه‌ها معمولاً به عنوان مخزن مهم سالک شناخته نمیشوند.
روش های تشخیص و آزمایش های تشخیصی بیماری سالک کدام است؟
تشخیص بیماری سالک با توجه به نوع آن (جلدی، مخاطی یا احشایی) و علائم بیمار، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در نوع جلدی، پزشک معمولاً با مشاهده زخم‌های پوستی و بررسی سابقه حضور بیمار در مناطق اندمیک سالک، به تشخیص اولیه می‌رسد. برای تأیید تشخیص، نمونه‌ای از بافت زخم یا مایع حاصل از زخم گرفته می‌شود. این نمونه به روش‌های میکروسکوپی، کشت در محیط‌های مخصوص یا آزمایش‌های ژنتیک مولکولی مانند آزمایش PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) مورد بررسی قرار می‌گیرد تا انگل لیشمانیا شناسایی شود.
در نوع احشایی، تشخیص به دلیل درگیر شدن اندام‌های داخلی پیچیده‌تر است. در این حالت، پزشک معمولاً آزمایش‌های خون برای شناسایی علائم عفونت و بررسی عملکرد کبد و طحال انجام می‌دهد. آزمایش سرولوژیک مانند ELISA برای تشخیص آنتی‌بادی‌های تولید شده علیه انگل لیشمانیا نیز استفاده می‌شود. همچنین در موارد مشکوک، نمونه‌گیری از مغز استخوان، طحال یا کبد نیز ممکن است برای تأیید حضور انگل انجام شود.
روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا CT اسکن نیز برای ارزیابی وضعیت اندام‌های داخلی، به‌ویژه در نوع احشایی، به کار می‌روند. تشخیص زودهنگام و دقیق سالک اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان سریع میتواند از عوارض جدی جلوگیری کند.
درمان بیماری سالک و داروهای تجویزی
درمان بیماری سالک به نوع بیماری (جلدی، مخاطی یا احشایی) و شدت علائم بستگی دارد. در موارد سالک جلدی، زخم‌های کوچک ممکن است بدون نیاز به درمان خاصی خودبه‌خود بهبود یابند، اما این بهبودی معمولاً با جای زخم همراه است. برای تسریع درمان و کاهش عوارض، داروهای موضعی مانند پماد پارامایسین و آنتی‌مون‌های پنج‌ظرفیتی مانند گلوکانتیم و پنتوستام معمولاً تجویز می‌شوند.
در موارد شدیدتر یا سالک مخاطی و احشایی، داروهای سیستمیک مانند آمفوتریسین B، میلتفوسین و پنتامیدین برای درمان استفاده می‌شوند. این داروها به شکل تزریقی یا خوراکی تجویز می‌شوند و به از بین بردن انگل لیشمانیا در بدن کمک می‌کنند. همچنین، در برخی موارد، ترموتراپی یا کرایوتراپی (درمان با حرارت یا سرما) برای از بین بردن زخم‌های پوستی استفاده می‌شود.
در نوع احشایی که خطرناک‌تر است، درمان باید به سرعت شروع شود تا از آسیب به اندام‌های داخلی مانند کبد و طحال جلوگیری شود. درمان‌های طولانی‌مدت و کنترل علائم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، رعایت بهداشت، استفاده از پشه‌بند و دفع حشرات در پیشگیری و مدیریت بیماری مؤثر است.
پیشنهاد می شود قبل از انجام درمان خودسرانه حتما با پزشک خود مشورت نمایید و در یک آزمایشگاه معتبر اقدام به آزمایش نمایید.
بدون دیدگاه