ویروس فلج اطفال (پولیو) آزمایش های تشخیصی و درمان

فلج اطفال (به انگلیسی : Poliomyelitis) یا بیماری پولیو یکی از بیماری های عفونی و ویروسی است که سیستم عصبی را هدف قرار می دهد و می تواند باعث ضعف یا فلج دائمی عضلات شود. عامل ایجاد این بیماری ویروسی به نام «پولیو ویروس» است که بیشتر در دوران کودکی شیوع دارد، اما گاهی بزرگسالان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. با وجود واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان، هنوز هم در برخی مناطق، خطر ابتلا به فلج اطفال وجود دارد و آگاهی از علائم، راه های تشخیص و درمان اهمیت زیادی دارد.

ویروس پولیو از خانواده پیکورناویروس ها و از جنس انتروویروس ها است. این ویروس در دستگاه گوارش انسان تکثیر می شود و از طریق مدفوع، دهان و گاهی آب یا غذای آلوده منتقل می گردد. پس از ورود به بدن، ویروس از طریق جریان خون یا سیستم عصبی مرکزی پخش می شود و می تواند سلول های عصبی حرکتی در نخاع و مغز را تخریب کند. این آسیب منجر به ضعف عضلات یا فلج در اندام ها می شود.

انجام آزمایش چکاپ سلامتی و بهترین زمان آن

فهرست محتوا

راه های انتقال ویروس فلج اطفال

اصلی ترین راه انتقال ویروس پولیو، مسیر مدفوعی دهانی است. به این معنی که اگر فردی با دستان آلوده یا وسایل آلوده به مدفوع فرد مبتلا تماس پیدا کند، احتمال انتقال وجود دارد. آب آلوده، غذای غیر بهداشتی و تماس مستقیم با ترشحات دهان یا بینی فرد بیمار از دیگر راه های انتقال است. در مناطقی که سیستم فاضلاب ضعیف است یا واکسیناسیون کامل انجام نشده، احتمال شیوع بسیار بیشتر است.

علائم ویروس پولیو در بدن

بیشتر افراد مبتلا به ویروس پولیو هیچ علامتی ندارند و سیستم ایمنی بدن آنها ویروس را از بین می برد. اما در برخی موارد، علائم خفیف یا شدید بروز می کند که به نوع درگیری بدن بستگی دارد.

علائم اولیه (مرحله خفیف)

تب خفیف
گلودرد
سردرد
خستگی و بی حالی
تهوع و استفراغ
درد یا سفتی عضلات

این علائم معمولاً چند روز تا یک هفته ادامه دارد و در بسیاری از موارد بدون عارضه برطرف می شود.

فلج ناشی از ویروس پولیو

در موارد شدیدتر، ویروس وارد سیستم عصبی مرکزی می شود و سلول های حرکتی نخاع را تخریب می کند. این نوع درگیری باعث بروز فلج عضلات می شود. علائم آن عبارتند از:

ضعف ناگهانی در پاها یا بازوها
درد شدید عضلانی
از دست دادن رفلکس های حرکتی
دشواری در بلع یا تنفس در موارد پیشرفته
فلج معمولاً یک طرف بدن را درگیر می کند و در برخی بیماران به مرور زمان مزمن می شود.

در چه سنی فلج اطفال رخ می دهد

بیشترین شیوع فلج اطفال در کودکان زیر ۵ سال مشاهده می شود. به همین دلیل برنامه واکسیناسیون جهانی از دوران نوزادی آغاز می شود تا ایمنی در برابر ویروس ایجاد گردد. با این حال، در صورتی که بزرگسالان واکسینه نشده باشند یا سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند، ممکن است در سنین بالاتر نیز به پولیو مبتلا شوند.

انواع فلج اطفال

فلج اطفال بر اساس نوع درگیری سیستم عصبی به سه نوع تقسیم می شود:

فلج اطفال بدون درگیری عصبی (غیر فلجی): علائم آن شبیه سرماخوردگی یا آنفلوآنزا است.
فلج اطفال با درگیری مننژ (آسیب نخاعی خفیف): علائم آن شامل سفتی گردن و کمر است.
فلج اطفال فلجی (نوع شدید): باعث فلج اندام ها، اختلال در تنفس و گاهی مرگ می شود.

آزمایش های تشخیصی برای فلج اطفال

تشخیص دقیق پولیو از طریق آزمایش های تخصصی آزمایشگاهی انجام می شود. پزشک با بررسی علائم بالینی، سوابق واکسیناسیون و نتایج آزمایش ها، بیماری را تشخیص می دهد.

آزمایش های اصلی تشخیص پولیو

آزمایش مدفوع
مهم ترین روش تشخیص ویروس است. نمونه مدفوع بیمار برای شناسایی ویروس در آزمایشگاه بررسی می شود.
آزمایش خون
وجود آنتی بادی های ضد ویروس پولیو در خون می تواند نشانه ای از عفونت اخیر باشد.
آزمایش مایع مغزی نخاعی (CSF)
در مواردی که سیستم عصبی درگیر شده باشد، نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی برای بررسی التهاب و وجود ویروس انجام می شود.
آزمایش های مولکولی مانند آزمایش PCR یا آزمایش NAAT)
برای شناسایی ژنوم ویروس و تایید قطعی عفونت از این آزمایش استفاده می شود.

درمان فلج اطفال در کودکان و بزرگسالان

در حال حاضر درمان قطعی برای از بین بردن ویروس پولیو وجود ندارد، اما روش های حمایتی و توانبخشی می توانند علائم را کنترل کرده و عملکرد حرکتی بیمار را بهبود بخشند.

مراقبت های پزشکی و درمان حمایتی

استراحت کامل در مرحله حاد بیماری
کنترل تب و درد با داروهای ضد التهاب
حفظ مایعات بدن و تغذیه مناسب
استفاده از وسایل کمکی حرکتی در موارد فلج عضلات

فیزیوتراپی و توانبخشی

فیزیوتراپی نقش کلیدی در بهبود حرکات و تقویت عضلات دارد. تمرینات کششی، تمرینات تقویتی و استفاده از وسایل کمکی برای جلوگیری از دفورمیتی یا کوتاهی عضلات تجویز می شود. در کلینیک های طب فیزیکی و توانبخشی، متخصصان با طراحی برنامه فردی به کودکان و بزرگسالان کمک می کنند تا عملکرد حرکتی خود را بازیابند.

درمان های کمکی دیگر

در برخی موارد از آتل یا بریس برای ثابت نگه داشتن اندام ها و جلوگیری از تغییر شکل مفاصل استفاده می شود. درمان های مکمل مانند ماساژ درمانی، هیدروتراپی و الکتروتراپی نیز در روند بهبود بیماران موثر هستند.

پیشگیری از فلج اطفال با واکسیناسیون

موثرترین روش پیشگیری از فلج اطفال، تزریق واکسن پولیو است. این واکسن به دو شکل خوراکی (OPV) و تزریقی (IPV) وجود دارد و در چند نوبت در دوران نوزادی و کودکی تزریق می شود. واکسن باعث تقویت سیستم ایمنی و تولید آنتی بادی علیه ویروس می شود.

فلج اطفال در بزرگسالان

گرچه این بیماری در بزرگسالان نادر است، اما در افرادی که در کودکی واکسینه نشده اند یا ایمنی ضعیفی دارند، خطر ابتلا وجود دارد. علائم در بزرگسالان مشابه کودکان است ولی شدت فلج و دوره نقاهت طولانی تر خواهد بود.

سندرم پس از پولیو (Post Polio Syndrome)

برخی افراد که در کودکی به فلج اطفال مبتلا شده اند، ممکن است سال ها بعد دچار ضعف عضلات و خستگی مزمن شوند. این وضعیت به نام سندرم پس از پولیو شناخته می شود و نیاز به پیگیری و توانبخشی دارد.

فلج اطفال بیماری عفونی خطرناکی است که با وجود واکسن هنوز در برخی کشورها مشاهده می شود. آگاهی از علائم اولیه، انجام آزمایش های تشخیصی و درمان به موقع می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. واکسیناسیون کامل، رعایت بهداشت فردی و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم عصبی مهم ترین اقدامات برای حفظ سلامت در برابر ویروس پولیو است.