آزمایش گازهای خون شریانی یا تست (ABG)

آزمایش گازهای خون شریانی که به اختصار ABG (Arterial Blood Gas) نامیده می‌شود، یکی از مهم‌ترین تست‌های تشخیصی در پزشکی است که اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد عملکرد ریه‌ها، سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون و تعادل اسید و باز بدن فراهم می‌کند.

این آزمایش معمولاً در شرایط بحرانی، اتاق‌های اورژانس یا بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) انجام می‌شود و به پزشکان کمک می‌کند تا عملکرد تنفسی و متابولیکی بیمار را به دقت بررسی کنند.

در ABG، نمونه خون از یکی از شریان‌ها گرفته می‌شود. برخلاف بسیاری از آزمایش‌های خونی که از ورید انجام می‌شوند، این آزمایش به علت نیاز به خون شریانی نیازمند دقت و مهارت بالای پرسنل درمانی است. نتایج این آزمایش می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های حیاتی درباره نحوه درمان بیماران بسیار مؤثر باشد.

مزایای آزمایش ABG و نقش آن در تصمیم‌گیری‌های بالینی

یکی از بزرگ‌ترین مزایای آزمایش ABG این است که اطلاعاتی لحظه‌ای، دقیق و مستقیم از وضعیت فیزیولوژیکی بیمار ارائه می‌دهد. پزشکان با تفسیر این داده‌ها می‌توانند شرایط تنفسی و متابولیکی بیمار را ارزیابی کرده و اقدامات لازم را جهت بهبود شرایط او انجام دهند. برخلاف آزمایش‌های معمول که زمان‌بر هستند، پاسخ ABG معمولاً ظرف چند دقیقه آماده می‌شود.

ABG می‌تواند به‌ صورت همزمان میزان pH خون (اسیدی یا بازی بودن خون)، میزان PaO₂ (فشار اکسیژن شریانی)، PaCO₂ (فشار دی‌اکسیدکربن شریانی)، HCO₃⁻ (بی‌کربنات) و میزان اشباع اکسیژن (O₂ Saturation) را اندازه‌گیری کند. این اطلاعات به تشخیص سریع شرایط بحرانی مانند اسیدوز متابولیک یا تنفسی، آلکالوز، هیپوکسمی (کمبود اکسیژن) و هیپرکاپنی (افزایش CO₂) کمک می‌کند.

همچنین این آزمایش در پایش بیماران تحت تهویه مکانیکی یا بیمارانی که با مشکلات تنفسی شدید مواجه‌اند، یک ابزار کلیدی محسوب می‌شود. تعیین میزان پاسخ‌دهی بدن به اکسیژن‌رسانی یا ارزیابی اثربخشی درمان از دیگر مزایای مهم ABG است.

آزمایش ABG برای تشخیص چه بیماری‌هایی تجویز می‌شود؟

تست ABG کاربرد گسترده‌ای در تشخیص، کنترل و پایش بیماری‌های مختلف دارد، به‌ویژه بیماری‌هایی که عملکرد ریه، قلب یا سیستم متابولیک را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در ادامه به مهم‌ترین موارد استفاده از این آزمایش اشاره می‌کنیم:

• بیماری‌های ریوی مزمن مانند COPD و آسم: برای بررسی میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون و پایش شدت بیماری و پاسخ به درمان.
• نارسایی تنفسی حاد: برای تشخیص سریع هیپوکسمی یا هیپرکاپنی و تنظیم اکسیژن‌تراپی یا ونتیلاتور.
• اختلالات متابولیک مانند کتواسیدوز دیابتی یا اسیدوز لاکتیک: برای بررسی میزان pH و بی‌کربنات خون.
• مشکلات قلبی مانند نارسایی قلبی یا حملات قلبی: جهت ارزیابی کفایت اکسیژن‌رسانی.
• مسمومیت‌ها (مانند مسمومیت با مونوکسیدکربن): برای بررسی سطح اکسیژن غیرباند شده در خون.
• پایش بیماران تحت بیهوشی عمومی یا پس از عمل‌های سنگین: برای بررسی تعادل اسید و باز و وضعیت تنفسی.
• بررسی وضعیت بیماران دچار شوک یا سپسیس: جهت تشخیص اسیدوز متابولیک و تنظیم درمان.

با توجه به نقش حیاتی این آزمایش در شرایط بحرانی، ABG به‌عنوان یک تست اورژانسی و فوری در بسیاری از پروتکل‌های بیمارستانی جایگاه ویژه‌ای دارد.

روش انجام آزمایش گازهای خون شریانی چگونه است؟

روش انجام آزمایش ABG با سایر تست‌های خونی متفاوت است؛ چرا که خون مورد نیاز آن باید از یک شریان گرفته شود. شایع‌ترین محل برای نمونه‌گیری، شریان رادیال در مچ دست است. در برخی موارد از شریان فمورال (کشاله ران) یا شریان براکیال (بازو) نیز استفاده می‌شود. مراحل انجام آزمایش به شرح زیر است:

• بررسی جریان خون ناحیه: ابتدا پزشک یا پرستار با انجام تست آلن (Allen’s test) بررسی می‌کند که آیا خون‌رسانی از طریق شریان اولنار کافی است یا خیر. این مرحله برای پیشگیری از آسیب به بافت‌ها در صورت مسدود شدن شریان رادیال ضروری است.
• ضدعفونی محل نمونه‌گیری: ناحیه مورد نظر با محلول ضدعفونی تمیز می‌شود.
• نمونه‌گیری با سرنگ هپارینه: خون شریانی با یک سرنگ مخصوص و هپارینه (برای جلوگیری از لخته شدن خون) گرفته می‌شود. این فرآیند ممکن است کمی دردناک‌تر از خون‌گیری وریدی باشد.
• تثبیت نمونه: سرنگ حاوی خون فوراً در یخ نگهداری می‌شود تا ترکیبات گازی خون تا زمان آنالیز حفظ شود.
• ارسال سریع به آزمایشگاه: نمونه باید طی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به آزمایشگاه برسد، چرا که تأخیر می‌تواند باعث تغییر در مقادیر گازها شود.
• فشردن محل خون‌گیری: پس از گرفتن نمونه، ناحیه مورد نظر به مدت حداقل ۵ دقیقه فشار داده می‌شود تا از خونریزی یا تشکیل هماتوم جلوگیری شود.

در بیماران با مشکلات انعقادی یا مصرف داروهای ضد انعقاد، مراقبت پس از نمونه‌گیری باید با دقت بیشتری انجام گیرد.

در نتایج آزمایش ABG؛ چه چیزی را باید بدانیم؟

نتایج ABG نیاز به تفسیر دقیق توسط پزشک دارد، زیرا کوچک‌ترین تغییر در اعداد می‌تواند نمایانگر وضعیت بالینی بسیار مهمی باشد. در این بخش به مهم‌ترین پارامترهای این آزمایش اشاره می‌کنیم:

1. pH: میزان اسیدی یا بازی بودن خون را نشان می‌دهد. pH طبیعی بین 7.35 تا 7.45 است.
2. PaCO₂: فشار جزئی دی‌اکسیدکربن در خون شریانی. مقدار نرمال آن بین 35 تا 45 mmHg است.
3. PaO₂: فشار اکسیژن شریانی با مقدار نرمال 75 تا 100 mmHg.
4. HCO₃⁻: بی‌کربنات، نشان‌دهنده عملکرد کلیه‌ها در تنظیم اسید و باز. مقدار طبیعی 22 تا 26 mEq/L.
5. O₂ Saturation: درصد اشباع هموگلوبین با اکسیژن، معمولاً بین 94 تا 100 درصد.

به عنوان مثال، کاهش pH همراه با افزایش PaCO₂ می‌تواند نشانه اسیدوز تنفسی باشد. در حالی که کاهش pH همراه با کاهش HCO₃⁻ بیشتر نشان‌دهنده اسیدوز متابولیک است. همچنین افزایش PaO₂ در بیمارانی که اکسیژن درمانی دریافت می‌کنند، معمولاً نشانه مؤثر بودن درمان است.

چرا آزمایش ABG در یک آزمایشگاه مجهز اهمیت حیاتی دارد؟

در دنیای پزشکی، آزمایش ABG نه تنها یک ابزار تشخیصی بلکه یک راهنمای حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های بالینی است. پزشکان از این تست برای کنترل تنفس، تنظیم ونتیلاتور، بررسی تعادل اسید و باز و حتی تشخیص بیماری‌های متابولیکی استفاده می‌کنند. این آزمایش به‌ویژه در بیماران بدحال، دچار نارسایی تنفسی یا بستری در ICU می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد.

با توجه به اطلاعات حیاتی و لحظه‌ای که ABG در اختیار تیم درمانی قرار می‌دهد، انجام صحیح و تفسیر دقیق آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بنابراین اگر پزشک برای شما یا یکی از عزیزانتان این آزمایش را تجویز کرده است، بدانید که این تصمیم بخشی از یک فرآیند درمانی مهم و نجات‌بخش است.

انجام آزمایش ABG در یک آزمایشگاه مجهز مانند صدر تبریز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا دقت، سرعت و تفسیر صحیح نتایج در شرایط بحرانی، می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. تجهیزات پیشرفته و پرسنل آموزش‌دیده در این مرکز، امکان آنالیز سریع گازهای خون را فراهم می‌کنند.

نگهداری صحیح نمونه و تحلیل دقیق پارامترها مانند pH و PaO₂ نیازمند محیط کاملاً کنترل‌شده است. در آزمایشگاه صدر، پاسخ‌ها به‌صورت فوری به پزشک اعلام می‌شود. این دقت و سرعت، نقش تعیین‌کننده‌ای در درمان فوری بیماران دارد.