دیابت و روش های کنترل و درمان انواع دیابت

دیابت یا بیماری مرض قند به انگلیسی (diabetes)، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن متابولیکی در جهان است که به علت اختلال در تولید یا عملکرد انسولین ایجاد می‌شود. انسولین، هورمونی است که توسط پانکراس ترشح می‌شود و وظیفه تنظیم قند خون را بر عهده دارد.

در افراد مبتلا به دیابت، یا تولید انسولین کافی نیست، یا سلول‌های بدن به درستی به این هورمون پاسخ نمی‌دهند. این مسئله باعث افزایش غیرطبیعی سطح قند خون می‌شود که اگر درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جدی در اندام‌های مختلف بدن منجر گردد.

دیابت نوع یک و نوع دو چیست؟

دیابت به دو نوع اصلی نوع یک و نوع دو تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها، علل و روش‌های درمانی متفاوتی دارند.

نوع یک دیابت بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های بتا در پانکراس (لوزالمعده) حمله کرده و آن‌ها را تخریب می‌کند. این سلول‌ها مسئول تولید انسولین هستند؛ هورمونی که قند خون را تنظیم می‌کند. در نتیجه، بیماران مبتلا به دیابت نوع یک قادر به تولید انسولین نیستند و باید از طریق تزریق انسولین یا استفاده از پمپ انسولین نیاز بدن خود را تأمین کنند. این نوع دیابت بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان دیده می‌شود و معمولاً علائمی ناگهانی مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن و خستگی مفرط را نشان می‌دهد.

نوع دو دیابت بیماری شایع‌تر است و اغلب در بزرگسالان، به‌ویژه افراد بالای 40 سال رخ می‌دهد، هرچند امروزه در جوانان و کودکان نیز مشاهده می‌شود. این نوع دیابت زمانی ایجاد می‌شود که بدن به‌درستی از انسولین تولید شده استفاده نمی‌کند (مقاومت به انسولین) یا پانکراس قادر به تولید کافی انسولین نیست. علائم دیابت نوع دو می‌تواند خفیف‌تر از نوع یک باشد و شامل افزایش وزن، تیره شدن پوست در نواحی چین‌خورده بدن (مانند گردن) و تأخیر در بهبود زخم‌ها باشد.

علل دیابت نوع یک به عوامل ژنتیکی و خودایمنی مرتبط است، در حالی که دیابت نوع دو بیشتر به سبک زندگی ناسالم، اضافه وزن و کم‌تحرکی مرتبط است. درمان دیابت نوع دو شامل اصلاح سبک زندگی، مصرف داروهای خوراکی و در موارد پیشرفته، تزریق انسولین است. تشخیص و درمان به‌موقع هر دو نوع دیابت برای جلوگیری از عوارض جدی آن اهمیت زیادی دارد.

آموزش کامل و رایگان خواندن جواب آزمایش و نحوه تفسیر آن

علائم دیابت و دیابت خاموش

دیابت خاموش به حالتی اطلاق می‌شود که فرد بدون آگاهی از وضعیت خود، به این بیماری مبتلا است و علائم آن به صورت نامحسوس و تدریجی ظاهر می‌شوند. یکی از مهم‌ترین علائم دیابت خاموش، تشنگی مفرط است که ممکن است فرد حتی با نوشیدن مایعات زیاد نیز همچنان احساس عطش کند.

دیگر علامت شایع، تکرر ادرار است که به دلیل تلاش بدن برای دفع گلوکز اضافی از طریق کلیه‌ها رخ می‌دهد. خستگی غیرمعمول و کاهش انرژی از دیگر نشانه‌های مهم دیابت خاموش به شمار می‌رود که معمولاً افراد آن را به دلایل دیگری مانند کم‌خوابی یا استرس نسبت می‌دهند.

کاهش وزن بی‌دلیل، تاری دید و تأخیر در بهبود زخم‌ها نیز از دیگر علائمی هستند که نباید نادیده گرفته شوند. همچنین عفونت‌های مکرر، به ویژه در نواحی مانند پوست، لثه و مجاری ادراری، می‌توانند از نشانه‌های هشداردهنده دیابت باشند.

در صورتی که این علائم نادیده گرفته شوند، دیابت می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند آسیب به اعصاب، کلیه‌ها و قلب منجر شود.

بنابراین، آگاهی از این علائم و مراجعه به پزشک برای انجام آزمایش‌های لازم، کلید اصلی در جلوگیری از عوارض این بیماری است.

راه‌های پیشگیری از دیابت

پیشگیری از دیابت، به ویژه دیابت نوع 2، با اصلاح سبک زندگی و رعایت عادات سالم امکان‌پذیر است. اولین قدم برای پیشگیری، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سالم است.

مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب می‌تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند. اجتناب از مصرف بیش از حد شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده نیز نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به دیابت دارد. فعالیت بدنی منظم، یکی دیگر از راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از دیابت است.

ورزش، نه تنها به کنترل وزن کمک می‌کند، بلکه حساسیت بدن به انسولین را افزایش داده و از تجمع قند اضافی در خون جلوگیری می‌کند. مدیریت وزن و حفظ تناسب اندام نیز از دیگر فاکتورهای کلیدی در پیشگیری از دیابت به شمار می‌رود.

علاوه بر این، خواب کافی و مدیریت استرس می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری ایفا کنند. مطالعات نشان داده‌اند که استرس مزمن و کم‌خوابی می‌توانند مقاومت به انسولین را افزایش دهند.

انجام چکاپ‌های رایج سلامتی به صورت منظم و آزمایش‌های دوره‌ای، به ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا در معرض عوامل خطر مانند اضافه‌وزن و بی‌تحرکی هستند، می‌تواند به شناسایی زودهنگام دیابت کمک کند. با رعایت این اصول، می‌توان احتمال ابتلا به دیابت را به طور چشمگیری کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

تفاوت دیابت با دیابت خاموش

دیابت به عنوان یک بیماری متابولیکی شناخته می‌شود که در آن بدن نمی‌تواند قند خون را به درستی کنترل کند. این بیماری به دلیل مشکلات مرتبط با تولید یا عملکرد انسولین رخ می‌دهد و به دو نوع اصلی دیابت نوع 1 و نوع 2 تقسیم می‌شود.

در ادامه به تفاوت‌های اصلی بین دیابت و دیابت خاموش پرداخته می‌شود:

1. وجود یا نبود علائم آشکار:
   در دیابت نوع 1 و 2، معمولاً علائم واضحی مانند تشنگی مفرط، تکرر ادرار، خستگی شدید و کاهش وزن ناگهانی دیده می‌شود. اما در دیابت خاموش، این علائم یا وجود ندارند یا به قدری خفیف هستند که ممکن است نادیده گرفته شوند. افراد مبتلا به دیابت خاموش اغلب تا زمانی که عوارض جدی‌تری مانند آسیب به اعصاب یا کلیه‌ها ظاهر نشود، از بیماری خود بی‌خبر هستند.
2. تشخیص زودهنگام یا دیرهنگام:
   دیابت معمولاً با آزمایش‌های پزشکی و بررسی علائم بالینی تشخیص داده می‌شود. در مقابل، دیابت خاموش اغلب به طور تصادفی و هنگام انجام آزمایش‌های روتین یا برای بررسی مشکلات دیگر کشف می‌شود. این موضوع به ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا سبک زندگی ناسالمی دارند، شایع‌تر است.
3. خطر عوارض بلندمدت:
   در بیماران دیابتی که علائم آشکاری دارند، درمان به موقع آغاز می‌شود و می‌توان از بسیاری از عوارض جلوگیری کرد. اما در دیابت خاموش، به دلیل تأخیر در تشخیص، احتمال بروز عوارضی مانند آسیب به قلب، کلیه‌ها، اعصاب و چشم‌ها بیشتر است.
4. نقش پیشگیری و آگاهی:
   دیابت خاموش معمولاً به دلیل سبک زندگی ناسالم، اضافه‌وزن، بی‌تحرکی یا استرس مزمن ایجاد می‌شود. آگاهی از خطرات این نوع دیابت و انجام اقدامات پیشگیرانه مانند تغذیه سالم، ورزش منظم و چکاپ‌های دوره‌ای، می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. در مقابل، دیابت نوع 1 یک بیماری خودایمنی است که معمولاً قابل پیشگیری نیست.
5. آزمایش‌های تشخیصی:
   برای تشخیص دیابت معمولاً از آزمایش‌های قند خون ناشتا، هموگلوبین A1C و تحمل گلوکز استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها برای شناسایی دیابت خاموش نیز کاربرد دارند، اما افراد با علائم نامشهود ممکن است این آزمایش‌ها را دیرتر انجام دهند و همین مسئله تشخیص را به تأخیر می‌اندازد.

 انجام چکاپ‌های دوره‌ای و توجه به عوامل خطر، کلید اصلی در مدیریت و پیشگیری از این بیماری‌هاست.

انواع دیابت پرخطر و کم‌خطر

دیابت به دو نوع پرخطر و کم‌خطر تقسیم می‌شود که میزان خطر آن به کنترل قند خون و وجود عوارض بیماری بستگی دارد. دیابت کم‌خطر شامل افرادی است که سطح قند خونشان با رژیم غذایی، ورزش و مصرف داروهای خوراکی مثل متفورمین کنترل می‌شود. این بیماران معمولاً عوارض جدی مانند آسیب به کلیه، چشم یا اعصاب را تجربه نمی‌کنند و پاسخ مناسبی به درمان دارند. سبک زندگی سالم نقش کلیدی در جلوگیری از پیشرفت این نوع دیابت دارد.

در مقابل، دیابت پرخطر به شرایطی اشاره دارد که قند خون به‌خوبی کنترل نمی‌شود و بیمار دچار عوارضی مانند زخم‌های دیابتی، نارسایی کلیه یا بیماری‌های قلبی شده است. این بیماران اغلب به تزریق انسولین نیاز دارند و خطر کتواسیدوز دیابتی، یکی از عوارض تهدیدکننده زندگی، در آن‌ها بیشتر است. عواملی همچون طول مدت ابتلا به دیابت، سبک زندگی ناسالم و وجود بیماری‌های زمینه‌ای خطر را افزایش می‌دهند. پیشگیری از پرخطر شدن دیابت مستلزم پایش مداوم قند خون، رعایت رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و مراجعه منظم به پزشک است.

داروی انسولین چیست؟ و چرا برای بیماران تجویز میشود؟

راه‌های درمان و داروهای رایج دیابت

دیابت یک بیماری مزمن است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما می‌توان با روش‌های مناسب آن را مدیریت کرد و از عوارض جدی جلوگیری نمود. درمان دیابت شامل سه محور اصلی است: تغییر سبک زندگی، داروهای خوراکی و انسولین درمانی. در ادامه، هر یک از این روش‌ها و داروهای رایج برای کنترل دیابت را بررسی می‌کنیم:

1. تغییر سبک زندگی

تغییرات در سبک زندگی یکی از اساسی‌ترین و مؤثرترین روش‌های مدیریت دیابت است. این تغییرات شامل موارد زیر می‌شود:

• رژیم غذایی مناسب:
  بیماران دیابتی باید مصرف کربوهیدرات‌های ساده (مانند قند و نان سفید) را محدود کرده و از منابع سالمی چون غلات کامل، سبزیجات، میوه‌های کم‌قند و پروتئین‌های کم‌چرب استفاده کنند.
• ورزش منظم:
  فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری به کنترل قند خون کمک می‌کند. ورزش همچنین به کاهش وزن، افزایش حساسیت به انسولین و بهبود عملکرد قلب کمک می‌کند.
• مدیریت استرس:
  استرس می‌تواند باعث افزایش قند خون شود، بنابراین روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی مفید هستند.
• کاهش وزن:
  کاهش حتی 5 تا 10 درصد از وزن بدن می‌تواند تأثیر بسزایی در کنترل دیابت نوع 2 داشته باشد.

2. داروهای خوراکی رایج برای دیابت نوع 2

در صورتی که تغییرات سبک زندگی کافی نباشد، پزشکان داروهای خوراکی را تجویز می‌کنند. برخی از داروهای رایج عبارتند از:

• متفورمین (Metformin):
  این دارو اولین انتخاب برای درمان دیابت نوع 2 است. متفورمین با کاهش تولید گلوکز در کبد و افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، به کنترل قند خون کمک می‌کند.
• سولفونیل‌اوره‌ها (Sulfonylureas):
  این دسته از داروها مانند گلی‌بن‌کلامید و گلی‌پیزاید با تحریک پانکراس برای تولید بیشتر انسولین عمل می‌کنند.
• مهارکننده‌های SGLT2:
  این داروها مانند داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin) با کاهش جذب گلوکز در کلیه‌ها و دفع آن از طریق ادرار، قند خون را کنترل می‌کنند.
• مهارکننده‌های DPP-4:
  این داروها مانند سیتاگلیپتین (Sitagliptin) با افزایش هورمون‌های اینکرتین، باعث ترشح بیشتر انسولین و کاهش تولید گلوکز در کبد می‌شوند.
• تیازولیدیندیون‌ها (TZDs):
  این داروها مانند پیوگلیتازون، حساسیت بدن به انسولین را افزایش می‌دهند، اما ممکن است باعث افزایش وزن شوند.

3. انسولین درمانی

انسولین برای دیابت نوع 1 و برخی بیماران دیابت نوع 2 ضروری است. انواع مختلف انسولین بر اساس سرعت و مدت اثر وجود دارند:

• انسولین سریع‌ اثر (Rapid-acting): مانند انسولین لیسپرو (Humalog)، که برای کنترل قند خون بعد از غذا استفاده می‌شود.
• انسولین کوتاه‌ اثر (Short-acting): مانند انسولین رگولار (Regular)، که معمولاً 30 دقیقه قبل از وعده‌های غذایی تزریق می‌شود.
• انسولین متوسط‌ اثر (Intermediate-acting): مانند انسولین NPH، که اثر طولانی‌تری دارد و معمولاً برای کنترل قند خون در طول روز استفاده می‌شود.
• انسولین طولانی‌ اثر (Long-acting): مانند انسولین گلارژین (Lantus)، که اثرات آن تا 24 ساعت ادامه دارد و برای کنترل قند خون پایه استفاده می‌شود.

4. داروهای تزریقی غیر انسولینی

برای برخی بیماران دیابتی نوع 2، داروهای تزریقی مانند آنالوگ‌های GLP-1 تجویز می‌شوند. این داروها، مانند لیراگلوتاید (Liraglutide)، باعث کاهش وزن، کاهش قند خون و کنترل اشتها می‌شوند.

5. پایش و پیشگیری از عوارض دیابت

در کنار درمان اصلی، بیماران دیابتی باید از عوارض مرتبط با بیماری جلوگیری کنند:

• کنترل فشار خون و چربی خون: داروهایی مانند استاتین‌ها برای کنترل چربی و داروهای فشار خون برای کاهش ریسک بیماری‌های قلبی تجویز می‌شوند.
• محافظت از کلیه‌ها: مصرف داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE می‌تواند از آسیب کلیوی جلوگیری کند.
• معاینه چشم و پا: مراقبت‌های منظم برای پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی و زخم دیابتی ضروری است.

در مجموع، مدیریت دیابت نیازمند همکاری نزدیک با پزشک، پایش مداوم قند خون و رعایت نکات درمانی است. هر بیمار دیابتی درمان خاص خود را دارد و پزشک با توجه به شرایط فرد، بهترین برنامه درمانی را تجویز می‌کند.

آزمایش‌های رایج برای بیماران دیابتی

تشخیص و مدیریت دیابت به آزمایش‌های مختلفی نیاز دارد که برای ارزیابی وضعیت قند خون و پیشگیری از عوارض این بیماری انجام می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین آزمایش‌های رایج برای بیماران دیابتی اشاره می‌کنیم:

آزمایش قند خون ناشتا (FBS):

این آزمایش میزان قند خون را پس از حداقل 8 ساعت ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌کند. مقدار طبیعی قند خون ناشتا معمولاً کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. اگر سطح قند خون بین 100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، فرد در مرحله پیش‌دیابت قرار دارد و اگر این مقدار بالاتر از 126 باشد، احتمال دیابت مطرح می‌شود.

آزمایش هموگلوبین A1C:

این آزمایش که با نام آزمایش HbA1c نیز شناخته می‌شود، میانگین سطح قند خون را در سه ماه گذشته نشان می‌دهد. مقدار طبیعی HbA1c کمتر از 5.7% است. اگر مقدار آن بین 5.7% تا 6.4% باشد، احتمال پیش‌دیابت وجود دارد و مقدار بالاتر از 6.5% نشان‌دهنده دیابت است. این آزمایش برای پایش وضعیت کنترل قند خون در بیماران دیابتی نیز بسیار مهم است.

آزمایش قند خون تصادفی (Random Blood Sugar):

این آزمایش در هر زمانی از روز انجام می‌شود و نیازی به ناشتا بودن ندارد. سطح قند خون بالاتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر همراه با علائم دیابت می‌تواند تأییدی بر این بیماری باشد.

آزمایش تحمل گلوکز (OGTT):

آزمایش OGTT شامل مصرف محلول گلوکز و اندازه‌گیری سطح قند خون در بازه‌های زمانی مشخص پس از نوشیدن آن است. این تست برای تشخیص پیش‌دیابت و دیابت بارداری به کار می‌رود. سطح قند خون کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر طبیعی است، اما مقادیر بین 140 تا 199 نشان‌دهنده پیش‌دیابت و بالاتر از 200 نشان‌دهنده دیابت است.

آزمایش کتون در ادرار:

این آزمایش به ویژه در بیماران دیابتی نوع 1 که در معرض خطر کتواسیدوز دیابتی هستند، انجام می‌شود. وجود کتون در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده مشکل جدی در مدیریت دیابت باشد.

آزمایش میکروآلبومینوری:

این آزمایش میزان آلبومین (نوعی پروتئین) در ادرار را اندازه‌گیری می‌کند و به تشخیص آسیب کلیوی ناشی از دیابت کمک می‌کند. اگر مقدار آلبومین در ادرار افزایش یابد، می‌تواند نشانه‌ای از نفروپاتی دیابتی باشد.

آزمایش لیپید پروفایل:

این آزمایش برای بررسی سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید در خون انجام می‌شود. بیماران دیابتی به دلیل خطر بالای بیماری‌های قلبی و عروقی، نیاز به نظارت دقیق بر پروفایل لیپیدی خود دارند.

آزمایش عملکرد کلیه (BUN و کراتینین):

این آزمایش‌ها برای ارزیابی سلامت کلیه‌ها در بیماران دیابتی انجام می‌شود. افزایش سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) می‌تواند نشانه‌ای از آسیب کلیوی باشد.

آزمایش فشار خون و پایش سلامت چشم و اعصاب:

گرچه این موارد آزمایش نیستند، اما بخشی مهم از معاینات بیماران دیابتی هستند. فشار خون بالا و عوارض چشمی مانند رتینوپاتی دیابتی یا آسیب به اعصاب محیطی باید به صورت منظم بررسی شوند.

این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا وضعیت بیماران دیابتی را بهتر مدیریت کنند و از عوارض جدی این بیماری جلوگیری نمایند. انجام دوره‌ای این آزمایش‌ها برای همه بیماران دیابتی توصیه می‌شود.

مشاوره انجام آزمایش دیابت در تبریز : 0414148