نرخ فیلتراسیون گلومرولی یا GFR (Glomerular Filtration Rate) یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در ارزیابی سلامت کلیه‌هاست. این شاخص نشان‌دهنده میزان خون تصفیه‌شده توسط گلومرول‌های کلیه در هر دقیقه است. گلومرول‌ها واحدهای فیلترکننده ریزی در کلیه‌ها هستند که نقش کلیدی در حذف مواد زائد، سموم، نمک‌ها و آب اضافی از خون ایفا می‌کنند. GFR را می‌توان به عنوان «شاخص عملکرد کلیه» شناخت، زیرا با تغییر آن می‌توان عملکرد دقیق کلیه را در بیماران سالم یا مبتلا به بیماری‌های کلیوی بررسی کرد.
GFR بالا یا پایین می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در عملکرد کلیه‌ها باشد. به طور معمول، این شاخص بر اساس سن، جنسیت، وزن و سطح کراتینین خون محاسبه می‌شود. بنابراین بررسی دقیق و مداوم آن برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی مزمن کلیه، گلومرولونفریت، نفروپاتی دیابتی و فشار خون بالا اهمیت بسیاری دارد.
روش های نوین تشخیص نارسایی کلیه
نحوه محاسبه نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
برای محاسبه GFR، معمولاً از سطح کراتینین خون، سن، جنس و گاهی وزن و نژاد فرد استفاده می‌شود. یکی از رایج‌ترین روش‌ها استفاده از فرمول CKD-EPI یا فرمول MDRD است.
این فرمول‌ها به طور اتوماتیک در آزمایشگاه‌ها اعمال می‌شوند و معمولاً در برگه جواب آزمایش CBC یا آزمایش متابولیک کامل (CMP) ذکر می‌شود. فرمول MDRD به شکل زیر است:
نرخ فیلتراسیون گلومرولی = 175 × (سطح کراتینین سرم) ^-1.154 × (سن) ^-0.203
× (0.742 اگر زن باشد)
× (1.212 اگر فرد سیاه‌پوست باشد)
با استفاده از این فرمول‌ها می‌توان وضعیت عملکرد کلیه را در افراد با شرایط مختلف مقایسه و بررسی کرد. لازم به ذکر است که اگر GFR به طور مکرر کمتر از ۶۰ باشد، این احتمال وجود دارد که فرد دچار بیماری مزمن کلیه باشد.
رنج نرمال نرخ فیلتراسیون گلومرولی GFR در آقایان و خانم‌ها
رنج نرمال GFR با توجه به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت و حتی شرایط فیزیولوژیکی فرد (مانند بارداری) متفاوت است. در حالت کلی:
- در مردان بزرگسال: GFR نرمال معمولاً بین ۹۰ تا ۱۳۰ میلی‌لیتر در دقیقه است.
- در زنان بزرگسال: GFR نرمال بین ۹۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر در دقیقه گزارش می‌شود.
با افزایش سن، GFR به طور طبیعی کاهش می‌یابد. برای مثال، یک فرد ۷۰ ساله ممکن است GFR حدود ۷۵ داشته باشد و این در محدوده نرمال سنی وی محسوب می‌شود. اگر مقدار GFR زیر ۶۰ باشد و این وضعیت بیش از سه ماه ادامه پیدا کند، نشانه نارسایی مزمن کلیه خواهد بود. برعکس، اگر GFR بیش از ۱۳۵ باشد، ممکن است دلیل خاصی برای افزایش آن وجود داشته باشد که باید بررسی شود.
علت افزایش GFR در بزرگسالان
افزایش غیرطبیعی GFR نیز می‌تواند مانند کاهش آن نگران‌کننده باشد. به طور کلی، افزایش GFR می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
- دیابت در مراحل اولیه: در مراحل اولیه دیابت، ممکن است پرفشاری درون گلومرولی رخ دهد که منجر به افزایش GFR شود.
- بارداری: به دلیل افزایش حجم خون در دوران بارداری، GFR افزایش طبیعی دارد.
- مصرف داروهای خاص: برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها ممکن است باعث افزایش موقتی GFR شوند.
- پرکاری تیروئید: این بیماری متابولیسم بدن را افزایش داده و ممکن است به صورت ثانویه GFR را بالا ببرد.
- فشار خون بالا: در برخی موارد، فشار خون بالا می‌تواند به صورت موقتی باعث افزایش فیلتراسیون شود.
- افزایش پروتئین مصرفی: رژیم غذایی با پروتئین بالا ممکن است GFR را به‌طور موقت افزایش دهد.
- هایپرفیلتراسیون کلیوی: در برخی بیماری‌ها، بدن به‌صورت جبرانی فیلتراسیون کلیوی را افزایش می‌دهد که در درازمدت آسیب‌زا است.
افزایش مداوم و غیرقابل توجیه GFR باید مورد بررسی قرار گیرد، زیرا می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای اختلالات کلیوی جدی‌تر در آینده باشد.
آزمایش تشخیص عفونت مجاری ادراری
اهمیت کنترل منظم GFR و ارتباط آن با سلامت کلیه‌ها
پایش منظم GFR یکی از ابزارهای کلیدی در کنترل سلامت کلیه‌هاست. این شاخص به پزشک کمک می‌کند تا در صورت کاهش عملکرد کلیه، اقدامات پیشگیرانه یا درمانی را در زمان مناسب آغاز کند. بیمارانی که دیابت، فشار خون بالا یا سابقه خانوادگی بیماری‌های کلیوی دارند، باید به طور منظم GFR خود را بررسی کنند.
همچنین بیمارانی که از داروهای nephrotoxic (کلیه‌سم) استفاده می‌کنند یا در معرض کم‌آبی یا کم‌خونی شدید هستند، نیاز به کنترل دقیق‌تری دارند. توجه به GFR در تصمیم‌گیری برای جراحی‌ها، دوز داروها و حتی تغذیه بیماران کلیوی نقش مهمی ایفا می‌کند.
جدول نرخ فیلتراسیون گلومرولی نرمال در خانم‌ها و آقایان بر اساس سن
(میلی‌لیتر در دقیقه / 1.73 متر مربع سطح بدن
| سن (سال) | GFR نرمال در آقایان (میلی‌لیتر/دقیقه/1.73m²) |
GFR نرمال در خانم‌ها (میلی‌لیتر/دقیقه/1.73m²) |
|---|---|---|
| ۲۰ تا ۲۹ | 130–116 | 125–110 |
| ۳۰ تا ۳۹ | 120–107 | 115–100 |
| ۴۰ تا ۴۹ | 112–99 | 108–92 |
| ۵۰ تا ۵۹ | 105–90 | 100–85 |
| ۶۰ تا ۶۹ | 95–82 | 92–78 |
| ۷۰ تا ۷۹ | 88–75 | 85–70 |
| ۸۰ سال به بالا | 75–60 | 70–55 |
نکات مهم در تفسیر جدول نرخ فیلتراسیون گلومرولی GFR
- اگر GFR زیر 60 باشد (به مدت بیش از ۳ ماه)، ممکن است نشان‌دهنده نارسایی مزمن کلیه (CKD) باشد.
- اگر GFR بالای 135 باشد، ممکن است نیاز به بررسی دقیق‌تر از نظر هایپرفیلتراسیون کلیوی وجود داشته باشد.
- با افزایش سن، کاهش تدریجی GFR طبیعی است و همیشه به معنای بیماری نیست؛ مگر اینکه با علائم یا نشانه‌های آزمایشگاهی دیگر همراه باشد.
چرا GFR شاخصی حیاتی برای سلامت کلیه است؟
نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) یکی از دقیق‌ترین شاخص‌های سنجش سلامت کلیه‌هاست که اطلاعات ارزشمندی درباره کارایی فیلتر خون در کلیه‌ها ارائه می‌دهد. چه در مراحل اولیه بیماری کلیوی و چه در ارزیابی سلامت عمومی، بررسی GFR می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
اگرچه افزایش موقت GFR در برخی شرایط طبیعی است، اما افزایش بلندمدت آن باید مورد ارزیابی قرار گیرد. شناخت علل افزایش یا کاهش GFR و تفسیر دقیق آن نیازمند مشورت با پزشک متخصص نفرولوژی یا داخلی است. در صورت مشاهده هرگونه علائم مرتبط با بیماری‌های کلیوی، مانند تورم اندام‌ها، فشار خون بالا، تکرر ادرار یا تغییر در رنگ ادرار، آزمایش GFR یکی از اولین گام‌های تشخیصی توصیه‌شده خواهد بود.
مشاوره آزمایش‌های GFR و نمونه گیری در منزل در تبریز : 0414148
بدون دیدگاه