آزمایش وریدی و شریانی | کاربرد و تفاوت بین دو آزمایش

آزمایش‌های خون بخش مهمی از فرآیند تشخیص و درمان در پزشکی هستند. بیشتر ما حداقل یک بار برای انجام آزمایش خون به آزمایشگاه مراجعه کرده‌ایم.

اما شاید کمتر کسی بداند که نمونه‌گیری خون به دو روش اصلی انجام می‌شود: آزمایش وریدی (Venous blood test) و آزمایش شریانی (Arterial blood test).

این دو روش اگرچه هردو با گرفتن خون از بدن انجام می‌گیرند، اما از لحاظ محل برداشت، هدف نمونه‌گیری، نوع آنالیز و کاربردهای بالینی تفاوت‌های قابل توجهی دارند.

در این مقاله قصد داریم به‌صورت جامع، تفاوت‌های بین آزمایش خون وریدی و شریانی را بررسی کنیم تا درک بهتری از کاربرد و اهمیت هر کدام داشته باشیم.

آموزش رایگان نفسیر و خواندن برگه آزمایش

فهرست محتوا

تعریف آزمایش وریدی و شریانی

آزمایش وریدی رایج‌ترین نوع نمونه‌گیری خون است که معمولاً از وریدهای سطحی بدن مانند ورید ساعد (رگ پشت دست یا آرنج) گرفته می‌شود. خون وریدی از مویرگ ها و سلول‌های بدن عبور کرده و مواد زائد، گازهای مصرف‌شده و دیگر ترکیبات را در خود جمع‌آوری کرده است. این خون برای بیشتر آزمایش‌های رایج مانند آزمایش CBC، قند، چربی، آنزیم‌های کبدی و بسیاری از آزمایش‌های هورمونی مناسب است.

از سوی دیگر، آزمایش شریانی از طریق سوراخ‌کردن یکی از شریان‌های اصلی بدن (مانند شریان مچ دست یا شریان فمورال در کشاله ران) انجام می‌شود. این خون تازه از قلب پمپاژ شده و دارای اکسیژن بالا و ترکیبات خاصی است که برای ارزیابی عملکرد ریه‌ها و سیستم متابولیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. معروف‌ترین نمونه از این نوع، آزمایش ABG یا گازهای خون شریانی است.

تفاوت در محل نمونه‌گیری

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین این دو روش، محل برداشت خون است. در آزمایش وریدی، خون از وریدهایی که زیر پوست قرار دارند (مانند ورید کوبیتال در پشت آرنج) گرفته می‌شود. این وریدها به‌راحتی قابل دسترسی بوده و خون‌گیری از آن‌ها با درد کم‌تری همراه است.

اما در آزمایش شریانی، خون از شریان‌هایی که در عمق بیشتری قرار دارند (مانند شریان رادیال یا فمورال) برداشت می‌شود. چون فشار خون شریانی بیشتر است و محل قرارگیری شریان حساس‌تر است، انجام این نوع نمونه‌گیری نیازمند تخصص بیشتر و شرایط کنترل‌شده‌تر است.

تفاوت در درد و عوارض

در اغلب موارد، آزمایش وریدی درد و عارضه خاصی ندارد. تنها ممکن است فرد در هنگام فروکردن سوزن احساس سوزش یا گزگز کند که در عرض چند ثانیه تمام می‌شود. کبودی خفیف بعد از خون‌گیری نیز ممکن است دیده شود که معمولاً خودبه‌خود از بین می‌رود.

در مقابل، آزمایش شریانی با درد بیشتری همراه است. چراکه شریان‌ها دارای دیواره‌های عضلانی‌تر، پایانه‌های عصبی حساس‌تر و فشار بالاتری هستند. همچنین، خونریزی بعد از نمونه‌گیری شریانی شدیدتر است و به همین دلیل، محل خون‌گیری باید برای مدت طولانی‌تری فشار داده شود تا خونریزی متوقف شود. در موارد نادر، کبودی، التهاب یا حتی اسپاسم عروقی نیز ممکن است رخ دهد.

تفاوت در ترکیبات نمونه

خون وریدی دارای مقادیر بالاتری از دی‌اکسیدکربن، مواد زائد متابولیک و محصولات سلولی است، در حالی که مقدار اکسیژن آن کمتر از خون شریانی است. بنابراین برای بررسی وضعیت داخلی اندام‌ها، مواد مغذی، عملکرد کلیه و کبد، هورمون‌ها و … مناسب است.

اما خون شریانی تازه و غنی از اکسیژن است و میزان گازهای تنفسی (مانند اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و بیکربنات) در آن به‌دقت قابل اندازه‌گیری است. این نمونه به‌ویژه در شرایط بحرانی مانند بیماری‌های ریوی، اختلالات متابولیک و هنگام تنظیم ونتیلاتور برای بیماران ICU ضروری است.

کاربردهای بالینی آزمایش وریدی و شریانی

کاربرد آزمایش وریدی:

بررسی سلول‌های خونی (گلبول قرمز، سفید و پلاکت)
کنترل قند و چربی خون
ارزیابی عملکرد کبد و کلیه
بررسی وضعیت الکترولیت‌ها مانند سدیم و پتاسیم
آزمایش تیروئید و سایر هورمون‌ها
آزمایش‌های سرولوژیک (آزمایش ایدز، آزمایش هپاتیت و…)

کاربردهای آزمایش شریانی:

بررسی وضعیت تنفسی و تهویه ریه‌ها (میزان اکسیژن و دی‌ اکسیدکربن)
ارزیابی اسیدیته یا pH خون
بررسی عملکرد تبادل گاز در بیماران کرونیک تنفسی یا ریوی
کمک به تنظیمات دستگاه تنفس مصنوعی در بخش ICU
تشخیص اسیدوز و آلکالوز متابولیک یا تنفسی

تجهیزات و تخصص مورد نیاز

آزمایش وریدی با استفاده از سرنگ معمولی یا وکیوم‌تیوب توسط پرسنل آزمایشگاه یا پرستار به‌راحتی انجام می‌شود. اما آزمایش شریانی نیازمند سرنگ ویژه حاوی هپارین، مهارت خاص و رعایت دقیق شرایط ایمنی است. حتی در برخی موارد باید با استفاده از دستگاه‌های آنالایزر خاص مانند ABG Analyzer نمونه بلافاصله بررسی شود، زیرا پایداری گازهای خون بسیار پایین است.

در چه مواقعی از هرکدام استفاده می‌شود؟

پزشک بسته به شرایط بالینی بیمار نوع آزمایش خون را مشخص می‌کند. به‌عنوان مثال:

برای بررسی دیابت، کم‌خونی، چربی خون یا بیماری‌های تیروئید، آزمایش وریدی کافی و مناسب است.
اما در مواردی مانند تنگی نفس شدید، مشکوک بودن به مسمومیت، اختلالات اسید-باز، یا نیاز به کنترل دقیق اکسیژن‌درمانی، آزمایش شریانی ضروری است.

نتیجه‌گیری: کدام نوع آزمایش بهتر است؟

در واقع هیچ‌کدام از این دو روش نسبت به دیگری “بهتر” نیستند؛ بلکه هرکدام کاربرد خاص خود را دارند. آزمایش وریدی ساده‌تر، سریع‌تر و بدون دردسر است و در اکثر آزمایش‌های روتین به‌کار می‌رود. در حالی‌که آزمایش شریانی تخصصی‌تر و دقیق‌تر است و در شرایط اورژانسی یا بحرانی برای بررسی عملکرد حیاتی بدن ضروری است.

برای اطمینان از دقت و ایمنی در هر دو روش، توصیه می‌شود این آزمایش‌ها در مراکز معتبر و با تجهیزات کامل مانند آزمایشگاه تشخیص طبی صدر در تبریز انجام شود که تجربه کافی و امکانات لازم برای انجام نمونه‌گیری حرفه‌ای را دارد.