کشت ویروس در آزمایشگاه یکی از مهم ترین روش های تخصصی در ویروس شناسی پزشکی است که برای شناسایی، جداسازی و بررسی ویژگی های ویروس ها استفاده می شود. ویروس ها به دلیل ماهیت خاص خود، توانایی تکثیر مستقل در محیط های غیر زنده را ندارند و برای تکثیر و ادامه حیات به سلول های زنده نیاز دارند. به همین دلیل روش کشت سلولی ویروس یکی از اصلی ترین ابزارها برای تشخیص بیماری های ویروسی، تولید واکسن و انجام تحقیقات علمی محسوب می شود.
در این مقاله به بررسی دقیق فرآیند کشت ویروس، روش های رایج کشت سلولی، مزایا و معایب این روش ها و بیماری هایی که با کشت ویروس تشخیص داده می شوند پرداخته می شود.
انجام آزمایش چکاپ سلامتی و بهترین زمان آن
کشت ویروس چیست؟
کشت ویروس به فرآیند تکثیر ویروس ها در یک محیط آزمایشگاهی کنترل شده گفته می شود که در آن ویروس ها با استفاده از سلول های زنده رشد می کنند. از آنجایی که ویروس ها موجودات غیر سلولی هستند و سیستم متابولیک مستقل ندارند، برای تکثیر نیازمند استفاده از سلول میزبان می باشند.
این سلول میزبان می تواند شامل سلول های حیوانی، سلول های انسانی و حتی سلول های گیاهی باشد. در ویروس شناسی پزشکی، بیشتر از کشت سلول های انسانی و حیوانی استفاده می شود.
اهمیت کشت ویروس در آزمایشگاه
- تشخیص بیماری های ویروسی: با استفاده از کشت ویروس می توان نوع ویروس عامل بیماری را شناسایی و تایید کرد.
- تحقیقات پزشکی: بسیاری از مطالعات مربوط به رفتار ویروس ها، مکانیسم بیماری زایی و روش های درمانی با کمک کشت ویروس انجام می شود.
- تولید واکسن: واکسن های ویروسی نیاز به مقادیر زیادی از ویروس دارند که از طریق کشت سلولی تولید می شوند.
- ارزیابی داروهای ضد ویروس: اثر بخشی داروها و مواد ضد ویروس بر اساس کشت ویروس آزمایش می شود.
روش های کشت ویروس در آزمایشگاه
کشت ویروس به چند روش اصلی انجام می شود که شامل استفاده از حیوانات آزمایشگاهی، تخم مرغ جنین دار و کشت سلول های زنده است.
1. کشت ویروس در حیوانات آزمایشگاهی
در این روش ویروس ها مستقیما در بدن حیوانات آزمایشگاهی مانند موش، خرگوش یا میمون تزریق می شوند. این روش بیشتر در گذشته رایج بود اما به دلیل مسائل اخلاقی و هزینه بالا، امروزه کمتر استفاده می شود.
2. کشت ویروس در تخم مرغ جنین دار
تخم مرغ جنین دار یکی از محیط های مناسب برای تکثیر بسیاری از ویروس ها است. این روش هنوز هم برای تولید برخی واکسن ها مانند واکسن آنفلوآنزا کاربرد دارد. ویروس ها درون کیسه آمنیوتیک یا مایعات خاص داخل تخم مرغ تزریق می شوند و پس از مدتی تکثیر می یابند.
3. کشت سلولی ویروس
کشت سلولی مهم ترین و پرکاربردترین روش کشت ویروس در آزمایشگاه های مدرن است. در این روش از رده های سلولی خاصی استفاده می شود که قابلیت رشد مداوم دارند و می توانند ویروس ها را تکثیر کنند.
انواع کشت سلولی برای ویروس
الف) کشت سلول اولیه
در این روش سلول ها مستقیما از بافت های زنده مانند کلیه میمون یا بافت های انسانی گرفته می شوند. این سلول ها طول عمر محدودی دارند اما برای تشخیص برخی ویروس ها بسیار کارآمد هستند.
ب) کشت سلول نیمه پایدار (Diploid)
سلول های دیپلوئیدی از نظر کروموزومی مشابه سلول های طبیعی بدن انسان هستند و می توانند تا چندین بار تقسیم شوند. این نوع کشت برای بررسی ویروس های تنفسی و برخی ویروس های انسانی استفاده می شود.
ج) کشت سلول مداوم
این نوع سلول ها حاصل تغییرات سرطانی هستند و توانایی تقسیم نامحدود دارند. سلول های معروفی مانند HeLa در این گروه قرار دارند. این سلول ها امکان کشت طولانی مدت ویروس ها را فراهم می کنند.
مراحل کشت سلولی ویروس
- انتخاب رده سلولی مناسب: بر اساس نوع ویروس سلول مناسب انتخاب می شود.
- کشت سلول ها در محیط کشت: سلول ها در فلاسک یا پلیت مخصوص رشد داده می شوند.
- آلودگی سلول ها با ویروس: ویروس مورد نظر به محیط اضافه می شود تا سلول ها را آلوده کند.
- مشاهده اثر سیتوپاتیک: پس از مدتی تغییرات ناشی از ویروس در سلول ها ظاهر می شود که به آن اثر سیتوپاتیک (CPE) می گویند.
- جداسازی و شناسایی ویروس: با استفاده از روش های مولکولی و سرولوژیک، نوع ویروس شناسایی می شود.
کاربرد کشت ویروس در تشخیص بیماری ها
کشت ویروس در آزمایشگاه برای تشخیص بسیاری از بیماری های ویروسی مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از مهم ترین بیماری هایی که با روش کشت سلولی قابل تشخیص هستند عبارتند از:
1. آنفلوآنزا
ویروس های آنفلوآنزا به راحتی در سلول های کشت شده یا تخم مرغ جنین دار رشد می کنند و کشت ویروس یکی از روش های استاندارد برای شناسایی این بیماری است.
2. ویروس تبخال (HSV)
ویروس های هرپس سیمپلکس (HSV-1 و HSV-2) از طریق کشت سلولی قابل جداسازی و شناسایی هستند.
3. ویروس سرخک و سرخجه
این ویروس ها به خوبی در محیط های کشت سلولی رشد می کنند و یکی از نمونه های کلاسیک تشخیص ویروس در آزمایشگاه محسوب می شوند.
4. ویروس سیتومگالوویروس (CMV)
کشت سلولی یکی از روش های رایج برای تشخیص عفونت های ناشی از CMV است.
5. ویروس آبله مرغان (VZV)
ویروس واریسلا زوستر که عامل بیماری آبله مرغان و زونا است نیز با کشت سلولی قابل شناسایی است.
6. ویروس پولیو (فلج اطفال)
یکی از ویروس هایی که به طور سنتی با کشت سلولی تشخیص داده می شد، ویروس پولیو است.
7. ویروس های تنفسی مانند RSV
ویروس سنسیشیال تنفسی در کودکان نیز با استفاده از کشت سلولی تشخیص داده می شود.
مزایای کشت ویروس
- امکان مشاهده مستقیم اثر ویروس بر سلول ها
- قابلیت تکثیر مقادیر زیاد ویروس برای مطالعات بیشتر
- امکان بررسی حساسیت ویروس به داروهای ضد ویروس
- روشی استاندارد و قابل اعتماد برای تحقیقات علمی
معایب کشت ویروس
- زمان بر بودن (برخی ویروس ها برای تکثیر به هفته ها زمان نیاز دارند)
- نیاز به تجهیزات پیشرفته و شرایط استریل
- پرهزینه بودن نسبت به تست های مولکولی مانند PCR
- خطر انتقال آلودگی به کارکنان آزمایشگاه
جایگزین ها و روش های مکمل کشت ویروس
با پیشرفت تکنولوژی، روش های سریع تر و دقیق تری برای تشخیص ویروس ها ابداع شده است. از جمله:
- تست PCR برای شناسایی ماده ژنتیکی ویروس
- آزمایش سرولوژی برای شناسایی آنتی بادی ها یا آنتی ژن های ویروسی
- ایمونوفلورسانس برای مشاهده ویروس در سلول های آلوده
با این حال کشت ویروس همچنان به عنوان یک روش پایه و مرجع در ویروس شناسی باقی مانده است.
کشت ویروس در آزمایشگاه یک روش علمی و کاربردی برای تشخیص، مطالعه و کنترل بیماری های ویروسی است. با وجود اینکه امروزه روش های مولکولی مانند PCR سرعت و دقت بالاتری دارند، اما کشت ویروس همچنان برای تحقیقات پایه، تولید واکسن و بررسی اثر داروهای ضد ویروس اهمیت زیادی دارد.
ویروس هایی مانند آنفلوآنزا، هرپس، سیتومگالوویروس، سرخک، سرخجه، آبله مرغان و پولیو از جمله بیماری هایی هستند که با کشت سلولی ویروس قابل تشخیص می باشند. آشنایی با روش های مختلف کشت ویروس برای متخصصان ویروس شناسی، میکروب شناسی و علوم آزمایشگاهی ضروری است و نقش مهمی در ارتقای دانش پزشکی و تولید دارو و واکسن ایفا می کند.
مشاوره رایگان آزمایش و نمونه گیری در منزل در تبریز : 0414148 آزمایشگاه صدر
بدون دیدگاه